آیه 15 سوره زمر

فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ «15»

فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ‌: پس پرستش كنيد اى معاشر كفار آنچه خواهيد، مِنْ دُونِهِ‌:

غير از خدا از بتان. اين آيه به آية السيف منسوخ شده. قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ‌: بگو اى پيغمبر به كفار بدرستى كه زيانكاران از روى حقيقت، الَّذِينَ خَسِرُوا: آنانند كه زيان كردند، أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ‌: در نفوس خود و در كسان خودشان، يَوْمَ الْقِيامَةِ:

روز قيامت، چه در آن روز به نفس خود منتفع نشوند به جهت ضلالت و از اهل خود انتفاع نبرند، زيرا همه از هم متفرق باشند و چه بسا اهل آنها مؤمن در بهشت و خودشان در جهنم به عذاب گرفتار باشند. أَلا ذلِكَ‌: آگاه باشند اين خسران، هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ‌: آن زيان ظاهر و هويداست كه بر هيچكس از اهل محشر پنهان‌

جلد 11 - صفحه 230

نباشد.

قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ «11» وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ «12» قُلْ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ «13» قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِينِي «14» فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ «15»

لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبادَهُ يا عِبادِ فَاتَّقُونِ «16» وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى‌ فَبَشِّرْ عِبادِ «17» الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ «18» أَ فَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذابِ أَ فَأَنْتَ تُنْقِذُ مَنْ فِي النَّارِ «19» لكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَعْدَ اللَّهِ لا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعادَ «20»

جلد 4 صفحه 489

ترجمه‌

بگو همانا من مأمور شده‌ام كه بپرستم خدا را با آنكه خالص كننده باشم براى او دين را

و مأمور شده‌ام به اين كه باشم پيش قدم منقادان‌

بگو همانا من ميترسم اگر نافرمانى كنم پروردگارم را از عذاب روزى بزرگ‌

بگو خدا را ميپرستم با آنكه خالص كننده‌ام برايش دينم را

پس بپرستيد آنچه را مى- خواهيد غير از او بگو همانا زيانكاران آنانند كه زيانكار نمودند خودشان و كسانشان را روز قيامت آگاه باش اين است آن زيانكارى آشكار

براى آنها است از بالاى سرشان خيمه‌هائى از آتش و از پائينشان خيمه‌هائى اينست كه ميترساند خدا بآن بندگانش را اى بندگان من پس بترسيد از من‌

و آنانكه كناره كردند از هر بسيار سركش كه بپرستند او را و بازگشتند بسوى خدا مرايشان را است مژده پس مژده ده بندگان مرا

آنانكه مى‌شنوند سخن را پس پيروى ميكنند نيكوتر آن را آن گروه آنانند كه هدايت نمود ايشانرا خداوند و آن گروه ايشانند خردمندان‌

آيا پس كسى كه واجب شد بر او وعده عذاب دوزخ آيا پس تو نجات ميدهى كسى را كه در آتش است‌

لكن آنانكه ترسيدند از پروردگارشان براى ايشان است منازل رفيعه‌اى كه از بالاى آنها منازل رفيعه‌اى است بنا شده جارى ميشود از زير آنها نهرها اين است وعده خدا تخلّف نميكند خدا وعده خود را.

تفسير

خداوند سبحان به پيغمبر خود دستور داده كه طريقه خود را در خدا پرستى براى كفار مكه بيان فرمايد باين تقريب كه من مأمور شدم از جانب خدا كه عبادت نمايم او را و خالص كنم براى خدا ديانت خود را از شرك بتمام اقسام و انواع آن و نيز مأمور شدم كه اول مطيع و منقاد خدا باشم و مقدّم باشم در اطاعت و انقياد و توابع آن كه فضل و شرف و ثواب است بر تمام بندگان مطيع و منقاد حق در دنيا و آخرت و آنكه من ميترسم اگر معصيت كنم خدا را از عذاب روز قيامت كه روز بسيار بزرگى است و من مأموريت خود را انجام داده و خواهم داد و غير خدا را با او در عبادت خود شريك نمى‌نمايم تا دين من خالص براى او باشد شما هم هر چه و هر كس را ميخواهيد غير از خدا عبادت كنيد فعلا من بشما كار ندارم بحال خودتان واگذارتان نمودم تا فرمان الهى برسد ولى بدانيد كه شما از افراد حقيقى و كامل زيانكارانيد چون منافع خود و خانواده خود را كه به تبع شما بر كفر باقى ماندند

جلد 4 صفحه 490

از دست داده و خودتان و آنها را متضرّر نموديد در روز قيامت چون منازل بهشتى خودتان را بدل نموديد بمنازل جهنمى و اين خود زيانكارى واضحى است كه جاى ترديد در آن نيست و منازل آنها در جهنم از اين قرار است كه طبقات آتش مانند خيمه‌هائى كه هر يك فوق ديگرى برپا شده باشد بر اهلش احاطه دارد بطوريكه زير پاى اهل هر خيمه آتشينى خيمه آتشين ديگر است كه اهلى دارد تا برسد بدرك اسفل كه آن مخصوص بمنافقين اين امّت و دشمنان آل محمد صلى اللّه عليه و اله است و اين جهنم يا اين عذاب است كه خداوند ميترساند بآن بندگان خود را و ميفرمايد اى بندگان من پس بترسيد از عذاب من و آنانكه اجتناب نمودند از عبادت شيطان و هر طاغى ياغى با خدا مانند فرعون و نمرود و شدّاد و گوساله و سامرى اين امّت و توبه نمودند از كفر و خلاف و رجوع نمودند بخدا و اولياء او براى ايشان است بشارت ببهشت كه فوق همه بشارات است پس بشارت بده اى پيغمبر بندگان مرا آنانكه قوّه ادراك و تميزشان بقدرى است كه گوش ميدهند بسخنان حق و باطل پس پيروى ميكنند از حق و در بين سخنان حق اختيار مينمايند بهتر و برتر را اينها هستند كه مهتدى بهدايت الهى شدند و اينها هستند كه داراى عقول سليمه خالى از اوهامند چنانچه در كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل شده كه اين بشارت براى اهل عقل و فهم است و از امام صادق عليه السّلام براويان احاديث ائمه اطهار كه كم و زياد در آن نمى‌كنند تفسير شده است و پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله نبايد ملول باشد از آنكه بعضى گوش شنوا ندارند و مواعظ آن حضرت در آنها اثر نمى‌كند چون جاى تعجب است كسى را كه خدا مقدّر نموده در جهنم معذّب باشد كسى بتواند از آتش نجات دهد و تكرار استفهام براى تأكيد و ضمير مفعول در تنقذ براى تصريح بنوع عذاب تبديل بمن فى النّار شده و اصل كلام افمن حقّ عليه كلمة العذاب انت تنقذه است و كسانيكه تقوى و پرهيزكارى را شعار خود نمودند براى ايشان است در بهشت قصور رفيعه و منازل فوقانى چند طبقه بعضى فوق بعضى ساخته شده باعمال خودشان در دنيا كه در آنها سكونت نموده از مناظر بهشتى بيشتر ملتذّ شوند و از زير اين قصور عاليه و منازل رفيعه نهرهائى از آب شيرين گوارا جارى است و اين منازل بهشتى كه در مقابل آن منازل جهنمى است براى اهل جهنم مبدّل بمنازل سابق‌

جلد 4 صفحه 491

الذكر شده حال بايد ملاحظه كرد چه قدر ضرر نموده و زيانكار شده‌اند وعده داده است خدا وعده دادنى و خداوند از وعده خود تخلف نخواهد فرمود و آن غرفه‌ها از قرارى كه پيغمبر صلى اللّه عليه و اله براى امير المؤمنين عليه السّلام بيان فرموده بروايت كافى از امام باقر عليه السّلام براى اولياء خدا از درّ و ياقوت و زبر جد بنا شده و سقفها مركّب از طلا و نقره است و فرش‌ها از حرير و ديباى متعدّد رنگارنگ روى هم افتاده ولاى آنها مشك و عنبر پاشيده شده و هر غرفه‌اى هزار در طلا دارد و ساير تشريفات هم لابد بدين منوال است رزقنا اللّه تعالى انشاء اللّه.

فَاعبُدُوا ما شِئتُم‌ مِن‌ دُونِه‌ِ قُل‌ إِن‌َّ الخاسِرِين‌َ الَّذِين‌َ خَسِرُوا أَنفُسَهُم‌ وَ أَهلِيهِم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ أَلا ذلِك‌َ هُوَ الخُسران‌ُ المُبِين‌ُ «15»

‌پس‌ ‌شما‌ عبادت‌ و پرستش‌ كنيد ‌هر‌ چه‌ و ‌هر‌ كرا ميخواهيد ‌از‌ ‌غير‌ خداي‌ ‌من‌ بفرما زيان‌ كاران‌ كساني‌ هستند ‌که‌ ‌خود‌ و اهل‌ ‌خود‌ ‌را‌ بزيان‌ انداختند روز قيامت‌ آگاه‌ باشيد اينكه‌ ‌اينکه‌ خسران‌ آشكارا ‌است‌.

جلد 15 - صفحه 295

فَاعبُدُوا امر تعجيزيست‌ مثل‌ اينكه‌ كسي‌ ‌که‌ ‌بر‌ باطل‌ ميرود و هدايت‌ نميشود مي‌گويي‌ بكن‌ ‌هر‌ چه‌ ميخواهي‌ بكني‌ و برو ‌هر‌ جا ميخواهي‌ بروي‌ ‌تا‌ نتيجه‌ و وبالش‌ ‌را‌ بچشي‌.

ما شِئتُم‌ ‌از‌ اصنام‌ و هواي‌ نفس‌ و شمس‌ و قمر و ملك‌ و بشر و جن‌ و حيوان‌ و اشجار و آتش‌ و ‌غير‌ اينها.

مِن‌ دُونِه‌ِ ‌از‌ ‌غير‌ خداي‌ متعال‌.

قُل‌ إِن‌َّ الخاسِرِين‌َ خسران‌ ‌در‌ تجارت‌ اينست‌ ‌که‌ علاوه‌ ‌از‌ اينكه‌ استفاده‌ نكرده‌ و سرمايه‌ ‌را‌ ‌هم‌ ‌از‌ دست‌ داده‌ ورشكست‌ ‌شده‌ و بدهكار كساني‌ ‌که‌ فرداي‌ قيامت‌ خاسر هستند علاوه‌ ‌از‌ اينكه‌ هيچ‌ مثوبتي‌ ندارند چون‌ ايمان‌ نداشتند ‌که‌ شرط صحت‌ ‌کل‌ اعمال‌ ‌است‌ و سرمايه‌ عمر ‌را‌ ‌هم‌ ببطالت‌ ‌از‌ دست‌ دادند عمري‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌هر‌ ساعت‌ ميتوان‌ صد نوع‌ عبادت‌ كرد و بهره‌ برد علاوه‌ بدهكار ‌هم‌ هستند عقوبت‌ كفر و شرك‌ و ضلالت‌ و ظلم‌ و ساير معاصي‌ ‌را‌ ‌هم‌ دارند و اينها كيانند.

الَّذِين‌َ خَسِرُوا أَنفُسَهُم‌ وَ أَهلِيهِم‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌که‌ بخسران‌ و زيان‌ انداختند ديگران‌ ‌را‌ ‌هم‌ بخسران‌ كشيدند مثل‌ زن‌ و فرزند و بستگان‌ و فاميل‌ و دوستان‌ و رفقاء و اتباع‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ ‌هم‌ عقوبت‌ ‌خود‌ ‌را‌ دارند و ‌هم‌ عذاب‌ ديگران‌ ‌را‌.

يَوم‌َ القِيامَةِ ‌اينکه‌ خسران‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ روز قيامت‌ مكشوف‌ ميشود يَوم‌َ يَعَض‌ُّ‌-‌ الظّالِم‌ُ عَلي‌ يَدَيه‌ِ يَقُول‌ُ يا لَيتَنِي‌ اتَّخَذت‌ُ مَع‌َ الرَّسُول‌ِ سَبِيلًا يا وَيلَتي‌ لَيتَنِي‌ لَم‌ أَتَّخِذ فُلاناً خَلِيلًا لَقَد أَضَلَّنِي‌ عَن‌ِ الذِّكرِ بَعدَ إِذ جاءَنِي‌ وَ كان‌َ الشَّيطان‌ُ لِلإِنسان‌ِ خَذُولًا فرقان‌ آيه 29 ‌الي‌ 31.

أَلا ذلِك‌َ هُوَ الخُسران‌ُ المُبِين‌ُ ‌هر‌ معصيتي‌ موجب‌ خسران‌ ‌است‌ لكن‌ ‌در‌ باب‌ تجارت‌ كسي‌ ‌که‌ ورشكست‌ شد بسا بعضي‌ اداء ديون‌ ‌او‌ ‌را‌ ميكنند و بسا بعض‌ طلب‌كارها گذشت‌ ميكنند و ذمه ‌او‌ ‌را‌ بري‌ ميكنند ‌اينکه‌ خسران‌ قابل‌ تدارك‌ ‌است‌ مثل‌ معاصي‌ اهل‌ ايمان‌ ‌با‌ خداوند ‌که‌ طلب‌كار ‌است‌ گذشت‌ ميكند ‌ يا ‌ خاندان‌ عصمت‌ و مؤمنين‌ شفاعت‌ ميكنند تدارك‌ ميشود ‌حتي‌ ‌در‌ اخبار داريم‌

جلد 15 - صفحه 296

‌که‌ بسا صد نفر ناصبي‌ ‌را‌ بازاء معاصي‌ يك‌ مؤمن‌ عذاب‌ ميكنند و فدي‌ ميدهند و ‌اينکه‌ ظلم‌ نيست‌ زيرا بازاء ظلم‌هاييست‌ ‌که‌ بمؤمن‌ وارد كرده‌ ‌که‌ گناه‌ مظلوم‌ ‌را‌ بار ‌بر‌ ظالم‌ ميكنند و ‌اگر‌ مظلوم‌ گناه‌ ندارد گناهان‌ بستگان‌ و دوستان‌ مظلوم‌ ‌را‌ بار ‌بر‌ ظالم‌ ميكنند بناء ‌علي‌ ‌هذا‌ مي‌گوييم‌ ‌که‌ ‌اگر‌ گناه‌ جميع‌ شيعيان‌ ‌را‌ بار كنند ‌بر‌ ظالمين‌ بعلي‌ و فاطمه‌ و ائمه‌ اطهار باز تدارك‌ ظلم‌ ‌آنها‌ نميشود باري‌ خسران‌ مبين‌ آنست‌ ‌که‌ نه‌ خداوند گذشت‌ ميكند و نه‌ شفيعي‌ دارند ‌که‌ تدارك‌ كنند ‌که‌ ميفرمايد وَ لَيسَت‌ِ التَّوبَةُ لِلَّذِين‌َ يَعمَلُون‌َ السَّيِّئات‌ِ حَتّي‌ إِذا حَضَرَ أَحَدَهُم‌ُ المَوت‌ُ قال‌َ إِنِّي‌ تُبت‌ُ الآن‌َ وَ لَا الَّذِين‌َ يَمُوتُون‌َ وَ هُم‌ كُفّارٌ نساء آيه 22 و نيز ميفرمايد ما لِلظّالِمِين‌َ مِن‌ حَمِيم‌ٍ وَ لا شَفِيع‌ٍ يُطاع‌ُ مؤمن‌ آيه 19.

]

(آیه 15)- «شما هر کس را جز او می‌خواهید بپرستید» (فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ

ج4، ص217

مِنْ دُونِهِ)

.سپس می‌افزاید: «بگو: این راه، راه زیانکاران است چرا که) زیانکاران واقعی آنانند که سرمایه وجود خویش و بستگانشان را در روز قیامت از دست داده‌اند»! (قُلْ إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ).

نه از وجود خویش بهره‌ای گرفتند، و نه از سرمایه عمر نتیجه‌ای، نه خانواده و فرزندانشان وسیله نجات آنها هستند و نه مایه آبرو و شفاعت در پیشگاه حق، تازه در برابر از دست دادن این سرمایه‌های عظیم، سخت‌ترین و دردناکترین عذاب را برای خود فراهم ساخته‌اند.

«آگاه باشید زیان آشکار همین است»! (أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ).